با ورود محمد جواد ظریف به پکن، تور دیپلماتیک نفس گیر وزیر امور خارجه ایران با هدف یارگیری در خاورمیانه، شرق دور و اوراسیا در بحبوحه افزایش فشارها بر تهران، وارد هجدهمین روز خود می‌شود. در صورتی که سفر اخیر او به نیویورک نیز در همین دسته‌بندی قرار گیرد، ظریف تقریبا یک ماه است که بی وقفه برای خارج کردن ایران از تنگنایی که در آن گرفتار آمده، تلاش می‌کند.

در همین مدت مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا به اروپا و روسیه سفر کرد و دو سفر سرزده به بروکسل و عراق داشت. دستور کار این سفرها به طور مشخص، به اشتراک گذاشتن اطلاعات درباره تهدید فزاینده ایران بود.

ظریف در نیویورک پشنهاد مذاکره با آمریکا بر سر آزادی زندانیان را داد که با واکنش منفی واشینگتن و جامعه بین‌المللی مواجه شد. او در قطر به عربستان و امارات متحده عربی سیگنال فرستاد که می‌خواهد رابطه تهران با این کشورها مانند روابط جمهوری اسلامی با قطر باشد، اما پاسخی دریافت نکرد. وزیر امور خارجه ایران در عراق، ترکمنستان، روسیه، هند و ژاپن با همتایان خود کنفرانس خبری مشترک برگزار کرد. خروجی این کنفرانس‌ها چیزی بیش از موضع‌گیری‌های همیشگی شامل تأکید بر تقویت روابط دوجانبه؛پایبندی به برجام و پرهیز از درگیری نبود.

سیگنال مثبت برای پمپئو

موج جدید افزایش فشارهای آمریکا از هشتم آوریل، با قرار گرفتن نام سپاه در فهرست سازمان های تروریستی آغاز شد. پس از آن معافیت از تحریم‌های نفتی تمدید نشد، معافیت از تحریم‌های هسته‌ای به طور بسیار محدود تمدید شد، صادرات فلزات ایران در فهرست تحریم‌ها قرار گرفت و ایالات متحده ناوگان جنگی خود را به سوی منطقه گسیل کرد. ایران در مقابل اعلام کرد بخشی از تعهدهای برجامی خود را متوقف می‌کند و به طرف‌های باقی مانده در توافق هسته‌ای شامل انگلیس، فرانسه، آلمان،روسیه و چین ۶۰ روز فرصت داد، برای رفع نگرانی‌های ایران در زمینه فروش نفت و معامله‌های بانکی اقدام کنند.

ظریف روز جمعه و در بدو ورود به چین گفت:«حفظ برجام، وظیفه جامعه بین‌المللی است.» اما آیا جامعه بین‌المللی می‌خواهد یا می‌تواند به این وظیفه عمل کند؟

هنوز هیچ یک از میزبان‌های ظریف، دست‌کم به طور علنی پاسخ صمیمانه‌ای که وزیر امور خارجه ایران برای اطمینان یافتن از حمایت این کشورها، به دنبال آن است را به او نداده اند. در مقابل متحدان آمریکا در آنسوی آتلانتیک و دشمن دوران جنگ سرد واشینگتن، سیگنال‌های دلگرم کننده‌تری برای پمپئو ارسال کرده‌اند.

پمپئو در سفر از قبل هماهنگ نشده به بروکسل، هم‌زمان با انفجار ۴ نفتکش در آب‌های امارات متحده عربی، مقامات اتحادیه اروپا و ناتو را در جریان آنچه که «تهدید رو به افزایش ایران» خوانده می‌شود، قرار داد. واکنش اولیه فدریکا موگرینی، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و شماری از وزیران خارجه اروپایی این بود که به برجام متعهد می‌مانند و طرفین باید از دامن زدن تنش‌ها خودداری کنند.

برخی از تحلیل موضع موگرینی به این نتیجه رسیدند که بین آمریکا و متحدان‌اش شکاف ایجاد شده و دولت دونالد ترامپ در استراتژی اعمال فشار حداکثری بر ایران تنهاست. اما دیری نپایید که آلمان و هلند در روند خارج کردن نیروهای غیر ضروری خود از عراق – به دلیل افزایش تهدیدهای ایران- با آمریکا همراه شدند. انگلیس هم در بازه زمانی ۲۴ ساعته، موضع خود را از جدی نگرفتن تهدید ایران به افزایش سطح هشدار امنیتی برای نیروهای خود در عراق، عربستان، کویت و قطر؛ تغییر داد. از سوی دیگر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه ضمن انتقاد از آمریکا به دلیل وضعیت پدید آمده به ایران توصیه کرد، صرفنظر از هر نتیجه‌ای در برجام باقی بماند. او پیش تر گفته بود اروپا نمی‌تواند خسارت‌ها را برای ایران جبران کند.

انتظارهای ایران

به رغم اجماع نظر نسبی در مورد قدرت مانور محدود اتحادیه اروپا برای همراهی با ایران ، مقامات تهران همچنان از اروپا می‌خواهد طبق وعده خود کانال ویژه اقدام مالی-اینستکس- را راه‌اندازی کند تا اندکی از حجم فشارها کاسته شود. البته امکان بهره برداری ایران از این کانال مالی مورد تردید است، اما اجرای آن به خرید زمان و کاهش فشار روانی کمک می‌کند. هرچند که حذف اروپا از تور دیپلماتیک ظریف، این گمانه زنی را تقویت می‌کند که شاید تهران نیز به آن اندازه که نشان می‌دهد به اروپا امیدوار نیست.

همچنین اعلام خبر انبار شدن محموله نفت کوره ایران در چین پس از ۵ ماه سرگردانی، همزمان با سفر ظریف به این کشور، نشان دهنده تمایل تهران برای عادی جلوه دادن شرایط در زمانی است که آژانس بین المللی انرژی صادرات نفت ایران در ماه جاری میلادی را با دوران جنگ مقایسه می‌کند. البته تا کنون نتیجه رایزنی‌های ظریف با هند، ژاپن و چین- مشتریان بزرگ نفت ایران- پاسخ قاطع آنها به ادامه خرید نفت از ایران نبوده است.

اما مجید تخت راونچی، نماینده دایم ایران در سازمان ملل و از مذاکره کنندگان هسته‌ای نزدیک به ظریف، بر این باور است که ایران پس از خلاص شدن از «اطلاعات جعلی»، در وضعیت بهتری قرار می‌گیرد. اشاره او به اطلاعاتی است که آمریکا در مورد اقدامات تحریک آمیز ایران منتشر می‌کند.  روانچی به سی بی اس گفت: مقامات دولت آمریکا قصد دارند با تحریک زمینه جنگ یا درگیری با ایران را ایجاد کنند.

این در حالی است که روزنامه گاردین در خبری اختصاصی می‌نویسد، قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس- شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران- حدود سه هفته قبل در بغداد با گروه‌های شبه‌نظامی عراق جلسه داشته است. این روزنامه انگلیسی می‌افزاید، سلیمانی از شبه‌نظامیان عراقی خواسته بود برای جنگ نیابتی آماده شوند. موضوعی که وزارت خارجه آمریکا با اعلام نگرانی از آن دیپلمات‌های خود را از عراق فراخواند.

ظریف در ژاپن با تکرار مواضع رهبر جمهوری اسلامی گفت، هیچ امکانی برای مذاکره با آمریکا وجود ندارد و ایران جنگ هم نمی‌خواهد. در صورتی که ایران صبر استراتژیک را بخواهد، برای دوام آوردن به اقداماتی بسیار فراتر از بیانیه‌های تکراری اروپاییان، روسیه و چین و توانایی کنترل شرایط در منطقه‌ای نیاز دارد که هر لحظه مستعد آغاز یک آشوب است. هرچند که سابقه ۴۰ ساله روابط جمهوری اسلامی با ایالات متحده نشان می‌دهد» اوج بحران؛ آغاز مذاکره است.